مطالعۀ روند بازنمایی زنان در برنامه‌های مناسبتی شاد تلویزیون در دورۀ زمانی 1395 تا 1400: حجاب و رفتار زنان میزبان و مهمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای تخصصی، دانشیار گروه ارتباطات دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22034/mcr.2024.421732.1046

چکیده

مسئلۀ زنان، به ‌طور فزاینده‌ای به یکی از مسائل مهم اجتماعی تبدیل شده ‌است. دین اسلام و ایدئولوژی سیاسی کنونی ایران، زنان را دارای جایگاهی والا دانسته است و سعی در بازنمایی زن متناسب با جایگاه او داشته‌اند؛ از طرفی دیگر تفاوت این رویکرد با مکاتب سرمایه‌داری جهانی، مسئلۀ زن را به یکی از پرمناقشه‌ترین موضوعات در نظام فرهنگی و رسانه‌ای کشور تبدیل کرده‌ است. این پژوهش به دنبال مطالعۀ روند بازنمایی زنان در برنامه‌های گفتگومحور شاد مناسبتی تلویزیون ایران از منظر حجاب و رفتار زنان میزبان و مهمان است. برنامه‌های گفتگومحور شاد مناسبتی تلویزیون ایران از برنامه‌های ابداعی است که هم‌زمان با مناسبت‌های تقویمی دینی و ملی شاد تولید و پخش می‌شوند؛ زنان نیز از عوامل حاضر (مجری یا مهمان) در این برنامه‌ها هستند که با توجه به مالکیت دولتی صداوسیما، شیوۀ بازنمایی آنها دارای ساختار و قواعد خاصی است. در این پژوهش با استفاده از ادبیات موضوعی «سیاست‌های بازنمایی رسانه‌های دولتی»، دوازده برنامۀ گفتگومحور مناسبتی شاد تلویزیونی در طول سال‌های 1395 تا 1400 شمسی که زنان در آن حضور داشتند، با روش نشانه‌شناسی جان فیسک و بر اساس روش نمونه‌گیری هدفمند ارزیابی شده‌ است؛ همچنین پنج مقولۀ اصلیِ نمای تصویر یعنی دال معطوف به ارزش‌ها، ثبات در دوگانۀ پوششی زنان، تغییرات در حفظ مقولات ظاهری پوشش، عاملیت زبانی ایدئولوژیک و بازنمایی ظاهر و پوشش شاداب زنانه ساخته ‌شده‌اند. نتایج پژوهش نشان از آن است که صداوسیما امکان بازنمایی گونه‌های متکثر از زنان را با وجود محدودیت‌های ناشی از مالکیت دولتی برای آنها شکل ‌داده ‌است؛ همچنین بازنمایی زنان به ‌واسطۀ دوربین، وابسته به انطباق با سیاست‌های مرتبط با این موضوع بوده‌ است.

کلیدواژه‌ها



انصاری، باقر (1397 ش)؛ حقوق رسانه؛ تهران: سمت.
بیچرانلو، عبدالله، سیده‌راضیه یاسینی و بهناز جلالی‌پور (1401 ش)؛ «تفاوت‌های شکلی و معنایی در پوشش زنان مجری شبکه‌های سیما در تلویزیون و اینستاگرام»؛ فصلنامۀ زن در فرهنگ و هنر، دورۀ 15، ش3.
حایک، مریم (1398 ش)؛ «الگوسازی فرهنگی در برنامه‌های گفت‌وگومحور؛ بررسی موردی: برنامۀ زنده‌رود شبکۀ اصفهان»؛ فصلنامۀ مطالعات رسانه‌ای، دورۀ 14، ش 1.
دالگرن، پیتر (1396 ش)؛ تلویزیون و گستره عمومی؛ ترجمه: مهدی شفقتی؛ تهران: سروش.
ذکایی، محمد (1381 ش)؛ «نظریه و روش در تحقیقات کیفی»؛ فصلنامۀ علوم اجتماعی، دوره 9، ش 1.
راودراد، اعظم (1380 ش)؛ «تغییرات نقش زن در جامعه و تلویزیون»؛ فصلنامۀ پژوهش زنان، ش 1.
راودراد، اعظم (1385 ش)؛ «تفاوت رسانه‌های خصوصی و دولتی/ عضو هیئت علمی ‌دانشگاه: کنترل رسانۀ خصوصی کاملاً در اختیار خود آن نیست»، بازیابی در 22، بهمن، 1400، از خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا»:
 https://www.isna.ir/news/8506-03214/
سجودی، فرزان (1398 ش)؛ نشانه‌شناسی کاربردی؛ تهران: علم.
سفیری، خدیجه و فاطمه منصوریان راوندی (1394 ش)؛ «کلیشه‌های جنسیتی و سلامت اجتماعی»؛ فصلنامۀ مطالعات اجتماعی - روانشناختی زنان، دوره 13، ش 2.
صادقی فسایی، سهیلا و شیوا کریمی (1384 ش)؛ «کلیشه‌های جنسیتی سریال‌های تلویزیونی ایرانی (سال 1383)»؛ فصلنامۀ پژوهش زنان، ش 3، پیاپی 13.
فوزی، یحیی (1387 ش)؛ «زنان و حکومت دینی در ایران: بررسی پیامدهای گفتمان انقلاب اسلامی در مورد جایگاه سیاسی - اجتماعی زنان در ایران»؛ پژوهشنامۀ متین، ش 39.
فیسک، جان (1386 ش)؛ درآمدی بر مطالعات ارتباطی؛ ترجمه: مهدی غیرایی؛ تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
کروتی، دیوید و ویلیام هوینس (1391 ش)؛ رسانه و جامعه؛ صنایع، تصاویر و مخاطبان؛ ترجمه: مهدی یوسفی و رضا مرزانی؛ تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
گولومبوک، سوزان و فی‌وش رابین (1384 ش)؛ رشد جنسیت؛ ترجمه: مهرناز آرای؛ تهران: ققنوس.
گیویان، عبدالله و محمد سروی زرگر (1388 ش)؛ «بازنمایی ایران در سینمای هالیوود»؛ تحقیقات فرهنگی ایران، دورۀ 2، ش 4.
معینی‌فر، حشمت‌السادات (1388 ش)؛ «بازنمایی کلیشه‌های جنسیتی در رسانه: مطالعۀ موردی: صفحه حوادث روزنامه همشهری»؛ فصلنامۀ تحقیقات فرهنگی، ش 3.
منتظرقائم، مهدی (1401 ش)؛ درآمدی بر مطالعات تلویزیونی؛ تهران: سمت.
منتظرقائم، مهدی و محمدحسین یادگاری (1394 ش)؛ «مطالعۀ بازنمایی حجاب، پوشش و آرایش هنرپیشگان زن در پوسترهای فیلم‌های سینمای ایران و مطابقت آن با سیاست‌گذاری فرهنگی سه دولت (سازندگی، اصلاحات و اصولگرا): به روش رهیافت گفتمانی استوارت هال»؛ دوفصلنامۀ علمی - پژوهشی دین و ارتباطات، دوره 22، ش 2.
منتظرقائم، مهدی و حسین مهربانی‌فر (1394 ش)؛ «برنامه‌های گفتگومحور تلویزیونی و چگونگی آن در نظام رسانه‌ای آمریکا و ایران واکاوی اقتضائات، ضرورت‌ها و بایسته‌ها»؛ فصلنامۀ رسانه، س 26، ش 3.
مهدی‌زاده، سیدمحمد (1387 ش)؛ رسانه‌ها و بازنمایی؛ تهران: دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌ها.
ویلیامز، کوین (1392 ش)؛ فهم نظریه رسانه‌ها؛ ترجمه: احسان شاه‌قاسمی و گودرز میرانی؛ تهران: جامعه‌شناسان.
هیونز، تیموتی و آماندا. دی لاتز (1396 ش)؛ فهم صنایع رسانه‌ای؛ ترجمه: احسان شاه‌قاسمی؛ قم: لوگوس.
Alozie, Emmanuel  C. (2010). Advertising and Culture: Semiotic Analysis of Dominant Symbols Found in Nigerian Mass Media Advertising. Creative Communications, 1-22.
Goffman, Erving. (1988). Gender advertisements. New York: Harper & Row.
Hutasuhut,  Layan Mahmud;  dan Seni ,  Bahasa Fakultas. (2009). LANGUAGE, CULTURE AND SOCIETY: A THEORETICAL ANALYSIS OF STUART HALL'S REPRESENTATION AND SIGNIFYING PRACTICES. Universitas Negeri Medan, 1-6.
Hall, Stuart. (1997). Representation: cultural Representations and signifyinf peactices. London: Sage Publications.
Stangor, Charles. (2016). Social Groups in Action and Interaction. New York: routledge.
Williams,  Kipling  D; Karau , Steven  J. (2012). Understanding Individual Motivation in Groups: The Collective Effort Model. In M. E. Turner (Ed.), GROUPS AT WORK: THEORY AND RESEARCH (pp. 113-142). New York: Routledge.