فراتحلیلی کتاب‌شناختی از مطالعات رسانه دینی و دین رسانه‌ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، عضو هیئت‌علمی بازنشسته دانشگاه آزاد

10.22034/mcr.2024.406408.1040

چکیده

این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش‌ها سامان یافته است: چرا و چگونه در جهان مدرنیته کنونی پیوند جامعه‌شناختی «دین - رسانه» مهم دانسته و صورت‌بندی می‌شود؟ و چرا مطالعۀ «دین - در – رسانه» (دین رسانه‌ای) و «رسانه - در – دین» (رسانه دینی) برای فهم این پیوند ضروری است؟ در مقالۀ حاضر با اتکا به رویۀ «مرور نظام‌یافته»، مطالعه‌ای متنی به گونه موردی بر روی چند نمونه معرف از ادبیات تخصصی مرتبط با رسانه دینی و دین رسانه‌ای انجام شده است؛ همچنین با اتکا به مطالعات تئوریک مرتبط به‌ویژه «جامعه‌شناسی دین» و «مطالعات فرهنگی دین»، فضای مفهومی این مطالعات ترسیم و مؤلفه‌های کلیدی آن به گونه‌ای فشرده بحث شده است.
داده‌ها و یافته‌های مقاله نشان می‌دهد خدمت «رسانه»‌ها در جایگاه میانجی انتقال امر دینی به‌ویژه در انتقال معانی دینی به فرهنگ و جامعه و برعکس در چهار شکل انجام می‌شود: اول: بازخوانی؛ دوم: بازتابی؛ سوم: بازنمایی و چهارم: بازتولید.
همچنین پژوهش نشان می‌دهد چرا و چگونه دین رسانه‌ای‌شده و به‌ویژه ژانر «دین اینترنتی» توانسته است به طور عام دسترس‌پذیری به فرآورده‌های فرهنگی ـ دینی و خدمات دینی، مرززدایی از دین‌داری، دموکراتیک‌کردن بحث و گفتگوی اعتقادی و انتقادی و رادیکال دربارۀ دین، تقویت هویت گمنامی کاربران در فضاهای دینی و جهانی‌شدن بازار تولید و مصرف و توزیع و مبادله کالاها و خدمات دینی را توسعه دهد

کلیدواژه‌ها


استوت، دانیل (ویراستار)(1388 ش)؛ برگزیده دانش‌نامه دین، ارتباطات و رسانه؛ قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی صداو سیما، نشر دفتر عقل.
حسینی، سیدحسن (1387 ش)؛ «رسانه دینی یا دین رسانه‌ای»؛ اطلاعات حکمت و معرفت، سال سوم، ش 7.
سیاهپوش، امیر (1387 ش)؛ «فراتحلیل مطالعات سرمایه اجتماعی در ایران»؛ فصلنامه راهبرد فرهنگ، شماره 3.
فرهنگی، علی‌اکبر و رقیه جامع (1389 ش)؛ «رسانه و دین»؛ مطالعات فرهنگ ـ ارتباطات، سال یازدهم، ش 10.
فقیهی، محمدمهدی (1382 ش)؛ «مطبوعات دینی؛ پاره‌ای تذکرهای نظری»؛ پژوهش و سنجش، ش 35.
قادری، حمیدرضا و حسین عمید (1388 ش)؛ جستارهایی در رسانه: دین و رسانه؛ با مقدمه: مهدی محسنیان‌راد؛ قم : دانشگاه ادیان و مذاهب .
کوثری، مسعود (1386 ش)؛ «اینترنت، دین و فرهنگ مردم‌پسند»؛ نامه صادق، سال 14، ش 2.
مرادی کوچی، محسن، مرضیه قناعت‌پیشه و سمیه برزوئی‌نژاد لنگرودی (1399 ش)؛ «بررسی ویژگی‌های بزرگمرد سجاده و جهاد، حاج قاسم سلیمانی»؛ ارائه‌شده در: همایش ملی ادبیات مقاومت؛ دوره 2: 17/10/1399- 18/10/1399.
هوور، استوارت (1388 ش)؛ دین در عصر رسانه؛ ترجمه: علی عامری مهابادی، فتاح محمدی و اسماعیل اسفندیاری؛ مقدمه: حمید مولانا؛ قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی صداو سیما ، نشر دفتر عقل. 
هوور، استوارت و نات لاندبای (1382 ش)؛ بازاندیشی دربارۀ رسانه - دین و فرهنگ؛ ترجمه: مسعود آریایی‌نیا؛ تهران: سروش.
Campbella, H.A. (2010) when religion meets new media, Routledge, uk. 
loveheim, M. (2013) media, religion and gender: key issues and new challenges, Routledge, uk.
Mardut, k (2010) popular Christian media and gendered civic identities; the faithful citizen, Bylore University Press. 
Herbert, D. (2013) creativity community cohesion: religion, media and multiculturalism, Palgrave McMillan.   
Kale, S. and Kamineni, R. (2003). “Marketing of Religion in Ciberspace”, ANZMAC, Conference Proceeding Adelaide, 1-3 December.  
Simmel, G. (1990). The Philosophy of Money, Tom Bohomer & Pavid Frisby (Trans.), Second enlarged Ed., New York: Routledge.