فراتحلیل مطالعات ‌روان‌شناختی در حوزه رسانه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

2 دکترای تخصصی، مدیر گروه کارشناسی ارشد رشته مدیریت رسانه دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

3 استادیار گروه جامعه شناسی فرهنگی، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

10.22034/mcr.2024.412134.1041

چکیده

افزایش و همه‌گیری مصرف رسانه در عصر ارتباطات، توجه پژوهشگران دربارۀ رابطۀ ‌رسانه با ابعاد مختلف زندگی روزمره را به خود جلب کرده است که بحث‌های زیادی هم دربارۀ تاثیر متقابل ‌روان‌شناسی و رسانه انجام شده است.
چارچوب نظری بر اساس نظریات استفاده و رضامندی، وابستگی و کاشت است. در این پژوهش 48 مقاله منتشرشده طی سال‌های 1397 تا 1402 در نُه نشریه علمی - پژوهشی با روش فراتحلیل مطالعه شده‌اند. بر اساس نتایج پژوهش، بیشتر پژوهش‌ها ضمن گرایش بیشتر به رسانه‌های مجازی، بر موضوع اثرات ‌روان‌شناختی رسانه بر مخاطبان متمرکز بوده‌اند و کمتر به مباحث تأثیرات مسائل ‌روان‌شناسی بر رسانه و در رسانه پرداخته‌اند. همچنین بیشتر پژوهش‌ها مقطعی و به روش کمّی بوده‌اند و از رویکردهای کیفی کمتر استفاده شده است و در بیشتر این مقالات، رویکرد کلی وابسته به تأثیرات منفی و تهدیدات رسانه بوده‌اند و رسانه‌های مختلف از حیث آسیب‌های روان‌شناختی مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها


ابوریحانی محمدی، مریم، مهشاد فدایی مقدم حیدرآبادی، سولماز زرداری و سمیه حیثیت‌طلب (1398 ش)؛ «شناسایی اختلال‌های ‌روان‌شناختی بر اساس داده‌های موجود در محیط‌های مجازی با استفاده از یادگیری ماشین»؛ فصلنامه ‌روان‌شناسی شناختی، دوره هفتم، ش 4.
اسماعیلی، محمدصادق و ابراهیم فیاض (1392 ش)؛ «معرفی و تحلیل نظریه وابستگی به نظام رسانه‌ای»؛ مطالعات تحول در علوم انسانی، ش 1.
اکبری، مهدی (1398 ش)؛ «نقش میانجی ارزش‌های شخصی در ارتباط بین روان‌رنجورخویی با استفاده آسیب‌زا از اینترنت در دانشجویان»؛ فصلنامه پژوهش در سلامت ‌روان‌شناختی، دوره سیزدهم، ش 3.
اکبری، حسین، و محمود تیموری (1397 ش)؛ «فراتحلیل پژوهش‌های سبک زندگی با تأکید بر میزان اثرپذیری از شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان (بازه زمانی 1396 ـ 1380) »؛ پژوهش‌های ارتباطی، دوره بیست و پنجم، ش 94.
ایمان، محمدتقی و اسفندیار غفاری‌نسب (1394 ش)؛ «رویکردی نوین به برساخت اجتماعی فناوری‌های نوین»؛ روش‌شناسی علوم انسانی، دوره 21، ش 85.
باقری کراچی، امین، سهراب صادقی و محمدمهدی رزمجو (1397 ش)؛ «مقایسه خلاقیت دانش‌آموزان علاقمند به بازی‌های رایانه‌ای بر حسب سبک، سابقه و میزان ساعت انجام بازی»؛ دوماهنامه علمی - پژوهشی راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، دوره یازدهم، ش 6.
تقوی، پریناز و حسین آقاجانی مرساء (1401 ش)؛ «نقش شبکه‌های اجتماعی در شیوع بیماری‌های پرخطر جنسی (با تأکید بر والدین کاربر)»؛ مطالعات رسانه‌های نوین، دوره هشتم، ش 30.
توبک، اسمر و زین‌العابدین جعفری (1399 ش)؛ «بررسی جایگاه رادیو در آموزش و ارتقای مهارت‌های ارتباطی حوزۀ خانواده»؛ فصلنامه علمی رسانه‌های دیداری و شنیداری، دوره چهاردهم، ش 34.
جنادله، علی و مریم رهنما (1397 ش)؛ «بازنمایی آسیب‌شناسانه رسانه‌های نوین در مطالعات خانواده (فراتحلیل مقالات چاپ شده درخصوص تاثیر رسانه‌های نوین بر خانواده)»؛ مطالعات رسانه‌های نوین، دوره چهارم، ش 16.
حسنی، محمدحسین و محمدسعید ذکایی (1396 ش)؛ «شبکه های اجتماعی مجازی و سبک زندگی جوانان: فراتحلیل پژوهش های پیشین»؛ راهبرد اجتماعی فرهنگی، دوره ششم، ش 22.
حسنی درمیان، غلامرضا و محمود تیموری (1400 ش)؛ «آسیب‌شناسی تأثیر شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان بر هویت؛ فراتحلیل پژوهش‌های موجود»؛ پژوهش‌های ارتباطی، دوره بیست‌و‌هشتم، ش 107.
حسینی، فریده سادات، طیبه احمدشاهی و سوران رجبی (1399 ش)؛ «اثربخشی بازی‌های شناختی رایانه‌ای بر کارکردهای اجرایی و خلاقیت کودکان پیش‌دبستانی»؛ فصلنامه ‌روان‌شناسی شناختی، دوره هشتم، ش ۳.
خسروی، فاطمه، بی‌بی عشرت زمانی و اسماعیل زارعی زوارکی (1401 ش)؛ «بررسی رابطه بین میزان استفاده از تلفن همراه با ابعاد اهمال‌کاری تحصیلی بر حسب رشته تحصیلی دانشجویان»؛ دوماهنامه علمی - پژوهشی راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، دوره پانزدهم، ش 3.
داراسیان سلماسی، آلمارا و سیمین‌دخت رضاخانی (1397 ش)؛ «پیش‌بینی اعتیاد به اینترنت بر اساس افسردگی و هیجان‌خواهی در دختران دانش‌آموز»؛ مجله مطالعات ‌روان‌شناسی تربیتی،دوره پانزدهم، ش 32.
دلاورپور، محمدآقا، احمد آرام دهنه و سارا نیک‌منش (1400 ش)؛ «اعتیاد به گوشی‌های هوشمند و نقش آن در سلامت روانی کاربران نوجوان»؛ مطالعات رسانه‌های نوین، دوره هفتم، ش 28.
رحمانی، الهه، سیدرضا نقیب‌السادات و مسعود تقی‌آبادی (1402 ش)؛ «نقش رسانه‌های نوین در سبک زندگی سلامت‌محور (مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه علامه طباطبائی)»؛ مطالعات رسانه‌های نوین، دوره نهم، ش 33.
رضوی‌زاده، سیدنورالدین و پروانه عبدالملکی (1399 ش)؛ «نقش عوامل روان‌شناختی در گرایش دانشجویان به فضای مجازی»؛ مطالعات رسانه‌های نوین، دوره ششم، ش 23.
روشنیان رامین، محسن، خدیجه علی‌آبادی، علی دلاور و حسن رستگارپور (1401 ش)؛ «تأثیر بازی‌های رایانه‌ای معمایی بر خلاقیت دانش‌آموزان»؛ مطالعات رسانه‌های نوین، دوره هشتم، ش 32.
سواری، کریم و مریم فلاحی (1399 ش)؛ «ساخت و اعتباریابی پرسش‌نامه پیامدهای منفی استفاده از شبکه پیام‌رسان واتس‌اپ»؛ مطالعات رسانه‌های نوین، دوره ششم، ش 24.
سورین، ورنر و جیم تانکارد (1381 ش)؛ نظریه‌های ارتباطات؛ ترجمه: علیرضا دهقان؛ چ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
سهیلی، فرزاد و نازنین ملکیان (1399 ش)؛ «بررسی سلامت روان در نوع ارتباطات مجازی و ارائه مدل ارتباطی کاربران شبکه‌های اجتماعی»؛ مطالعات رسانه‌های نوین، دوره ششم، ش 23.
شیوندی، کامران، فضل‌الله حسنوند، مریم عبدالهی‌مقدم و محمود کوشکی (1401 ش)؛ «مقایسۀ ویژگی‌های ‌روان‌شناختی دانش‎آموزان دبیرستانی درگیر در فضای مجازی و دانش‎آموزان معمولی»؛ مطالعات رسانه‌های نوین، دوره هشتم، ش 30.
صادق‌زاده، رقیه، حسن احدی، قریبرز درتاج و غلامرضا منشئی (1401 ش)؛ «تدوین مدل علّی وابستگی به شبکه‌های اجتماعی مجازی بر اساس روابط بین اضطراب اجتماعی، حمایت اجتماعی ادراک‌شده، احساس تنهایی با میانجی‌گری خودتنظیمی»؛ مطالعات رسانه‌های نوین، دوره هشتم، ش 29.
طاهری مبارکه، مینا، مریم سلامی، محمدرضا هاشمیان و علی نوروزی (1395 ش)؛ «تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر سلامت روان کاربران کتابخانه مرکز آموزشی درمانی الزهرای دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در سال ۱۳۹۴»؛ فصلنامه مدیریت سلامت، دوره نوزدهم، ش 66.
طاهریان، مریم، علی دلاور، محمدرضا رسولی و سیدوحید عقیلی (1397 ش)؛ «رابطه استفاده از شبکه‌های اجتماعی با هوش شناختی، هوش هیجانی، خلاقیت و ویژگی‌های شخصیتی در کاربران»؛ مطالعات رسانه‌های نوین،دوره چهارم، ش 15. 
عباسی شوازی، محمدتقی و پروین عباسی آتشگاه (1397 ش)؛ «اینترنت، خانواده شبکه‌ای و زمان خانواده؛ تأثیر تکنولوژی‌های نوین ارتباطی بر روابط خانوادگی»؛ مطالعات رسانه‌های نوین، دوره چهارم، ش 14. 
عشایری، طاها، عباسی، الهام و طاهره جهان پرور (1401 ش)؛ «تأثیر بازی‌های رایانه‌ای بر رفتار کودکان (فراتحلیل پژوهش‌های بازۀ زمانی 1381- 1399)»؛ فصلنامه علمی مطالعات میان‌رشته‌ای ارتباطات و رسانه، دوره پنجم، ش 17.
علی‌آبادی، خدیجه، مریم فلاحی، مهدی کماسی و فاطمه بریهی (1397 ش)؛ «اثربخشی آموزش از طریق تلفن همراه بر خلاقیت، خودپنداره و خودکارآمدی تحصیلی دانشجویان رادیولوژی»؛ دوماهنامه علمی- پژوهشی راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، دوره یازدهم، ش 3.
علی‌آبادی، خدیجه، مریم فلاحی و مهدی کماسی (1397 ش)؛ «رابطه استفاده مفرط از تلفن همراه با فرسودگی تحصیلی و تحمل پریشانی دانشجویان»؛ دوماهنامه علمی - پژوهشی راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، دوره یازدهم، ش 4.‎
فولادیان، مجید، مهدیه عظیمی‌نیا و زینب فیاض‌پارسا (1400 ش)؛ «بازنمایی مفهوم عشق در کارتون‌های کلاسیک: نشانه‌شناسی کارتون‌های سیندرلا و بابالنگ‌دراز»؛ مطالعات رسانه‌های نوین،دوره هفتم، ش 26.
کاستلز، مانوئل (1380 ش)؛ عصر اطلاعات: اقتصاد‌، جامعه ‌و ‌فرهنگ:‌ ظهور ‌جامعه ‌شبکه‌ای؛ ترجمه: ‌احد‌ علیقلیان ‌و ‌افشین ‌خاکباز؛ ج 1، تهران: طرح‌ نو.
کبیر، کورش، افسون تیزویر، سهیلا هادیان و زهرا مسلم‌خانی (1392 ش)؛ «بررسی ارتباط بین میزان استفاده از تلویزیون و بازی‌های کامپیوتری با اختلالات وزن در دانش‌آموزان اول ابتدایی شهرستان کرج در سال تحصیلی ۹۲-۱۳۹۱»؛ نشریه علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی البرز، دوره دوم، ش 4.
کریمیان، عباس، سیدمحمدمهدی موسوی‌مهر و علی‌اصغر باقرزاده (1400 ش)؛ «شیوه‌های تقویت خداباوری کودک در تلویزیون (رسانه ملی و کودکان طیف سنی 4-7 سال)»؛ فصلنامه علمی رسانه‌های دیداری و شنیداری، دوره پانزدهم، ش 40.
گریفین، ای.ام (1400 ش)؛ نگاه اول به نظریه ارتباطات؛ ترجمه: غلامرضا آذری؛ چ اول، تهران: سمت.
مبارکی، احسان و محمد شرفی (1398 ش)؛ «بررسی رابطه بین استفاده از ماهواره، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مجازی و نگرش به دوستی با جنس مخالف قبل از ازدواج (مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه‌های شهر اراک)»؛ مطالعات رسانه‌های نوین، دوره پنجم، ش 18.
محمدعلیزاده نوبر، سهیلا، جواد مصرآبادی، سارا محمدعلیزاده نوبر و شبنم مشحونی (1401 ش)؛ «بررسی مقایسه‌ای اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی موبایل و استرس تحصیلی در بین افراد اهمال‌کار و غیراهمال‌کار»؛ دوماهنامه علمی - پژوهشی راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، دوره پانزدهم، ش 6.
مطهری‌نژاد، حسین و محدثه قاسمی‌نژاد (1397 ش)؛ «تأثیر سبک‌های فرزندپروری اینترنت بر کاربرد اینترنت توسط دانش‌آموزان»؛ مطالعات رسانه‌های نوین، دوره چهارم، ش 16.
مک کوایل، ندنیس (1388 ش)؛ درآمدی بر نظریه ارتباط جمعی؛ ترجمه: پرویز اجلالی؛ تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
مهدی‌زاده، سید محمد (1389 ش)؛ نظریه‌های رسانه: اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی؛ تهران: همشهری.
نصیری، سپیده، نگار سماک‌نژاد، مسعود کیماسی و طهمورث حسنقلی‌پور (1397 ش)؛ «رویکردمشاهده‌ای در ارزیابی تأثیر جنسیت و مسیرنگاه منبع انسانی بر توجه به تبلیغات»؛ تازه‌های علوم شناختی، دوره بیستم، ش 4.
نوربالا، احمدعلی (1390 ش)؛ «سلامت روانی - اجتماعی و راهکارهای بهبود آن»؛ مجله روان‌پزشکی و ‌روان‌شناسی بالینی ایران، دوره هفدهم، ش 2.
نوری‌راد، فاطمه و هادی خانیکی (1400 ش)؛ «مطالعه رابطه نگرش به رسانه‌های اجتماعی با سبک‌های هویتی نوجوانان»؛ مطالعات رسانه‌های نوین، دوره هفتم، ش 27.
نیکوگفتار، منصوره و رضا شباهنگ (1399 ش)؛ «مقایسه نگرش به خشونت، همدلی و رشد اخلاقی در کاربران نوجوان انواع بازی‌های رایانه‌ای»؛ مجله مطالعات ‌روان‌شناسی تربیتی، دوره هفدهم، ش 37.
وبستر، فرانک (1390 ش)؛ نظریه‌های جامعۀ اطلاعات؛ ترجمه: اسماعیل قدیمی؛ ج اول، تهران: امیرکبیر.
ویندال، س.، سیگنایزر، بنو و جین اولسون (1387 ش). کاربرد نظریه های ارتباطات؛ ترجمه: علیرضا دهقان. تهران: جامعه‌شناسان.
وصال، مینا و چنگیز رحیمی (1400 ش)؛ «تأثیر استفاده از رسانه‌های اجتماعی بر افسردگی در نوجوانان: مرور نظام‌مند و فراتحلیل»؛ مجله دانشگاه علوم پزشکی اراک، دوره بیست‌وچهارم، ش 1.
هاشمی، شهناز، سرمد توحیدی نژاد  و یعقوب مرادیان (1400 ش)؛ «فرا تحلیل ادبیات پژوهشی شبکه های اجتماعی و سبک زندگی»؛ مطالعات رسانه‌های نوین، دوره هفتم، ش 27.
همراز، ویدا و سهیلا رمیم (1399 ش)؛ «شیوه‌های مناسب تولید برنامه‌های آموزشی رادیو با تکیه ‌بر سبک یادگیری«V.A.K» »؛ فصلنامه علمی رسانه‌های دیداری و شنیداری، دوره چهاردهم، ش 36. 
Colombo, John Robert (2018, 12). Colombo's all-time great Canadian quotations. 
Glass, GV (2015), Meta-analysis at middle age: a personal history. Res. Syn. Meth., 6, 221–231.
Liu, D., Baumeister, R. F., Yang, C. C., & Hu, B. (2019). Retracted: Digital Communication Media Use and Psychological Well-Being: A Meta-Analysis. Journal of Computer-Mediated Communication, 24(5), 259-273.
Ostic, D.; Qalati S., Ali; B., Belem; Shah, S. M. M.; Galvan Vela, E.; Herzallah A. M.; & Liu, F. (2021). Effects of Social Media Use on Psychological Well-Being: A Mediated Model. Frontiers in Psychology, 12-2021.
Terras, M. M., Ramsay, J., & Boyle, E. A. (2015). Digital media production and identity: Insights from a psychological perspective. E-Learning and Digital Media, 12(2), 128–146.
Turner, A. (2023, 8). HOW MANY SMARTPHONES ARE IN THE WORLD? (Source: https://www.bankmycell.com/blog/how-many-phones-are-in-the-world).